5 สมุนไพรใกล้ตัวที่คนไทยมองข้าม แต่แพทย์แผนไทยใช้มานาน

แม้จะอยู่ในครัวหรือสวนหลังบ้าน แต่สมุนไพรพื้นบ้านหลายชนิดกลับถูกมองข้าม ทั้งที่ในตำรับแพทย์แผนไทยนั้น สมุนไพรเหล่านี้ คือเครื่องมือในการดูแลร่างกาย ฟื้นฟูสุขภาพ และบำรุงธาตุให้สมดุลมายาวนาน บางชนิดใช้รักษาอาการเฉพาะ บางชนิดช่วยป้องกันโรคเรื้อรังโดยที่หลายคนไม่รู้ตัว บทความนี้ชวนมาทำความรู้จักกับสมุนไพรใกล้ตัว 5 ชนิดที่คนไทยอาจลืมไปว่าเคยมีคุณค่ามากแค่ไหน

ขิง  (ร้อนจากธรรมชาติที่ช่วยขับลม และบำรุงระบบย่อย)

ขิงเป็นสมุนไพรที่มีฤทธิ์ร้อน จึงเหมาะกับผู้ที่มีอาการแน่นท้อง ท้องอืด หรือรู้สึกว่าระบบย่อยทำงานช้ากว่าปกติ แพทย์แผนไทยใช้ขิงเป็นยาขับลม บรรเทาอาการคลื่นไส้ โดยเฉพาะในหญิงตั้งครรภ์ หรือผู้ที่เพิ่งฟื้นไข้ นอกจากนี้ ขิงยังช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของโลหิต เพิ่มความอบอุ่นให้ร่างกาย เหมาะกับผู้ที่มีธาตุไฟหรือธาตุน้ำที่พร่อง การดื่มน้ำขิงอุ่น ๆ เป็นประจำจึงไม่ใช่แค่การผ่อนคลาย แต่ยังเป็นการปรับสมดุลธาตุที่ได้ผล

ตะไคร้  (สมุนไพรหอมที่ทำได้มากกว่าปรุงอาหาร)

หลายคนคุ้นเคยกับตะไคร้ในต้มยำ แต่แพทย์แผนไทยเห็นตะไคร้ เป็นมากกว่าส่วนประกอบในครัว เพราะมีสรรพคุณช่วยลดไขมันในเลือด บำรุงหัวใจ และขับปัสสาวะ นอกจากนี้ น้ำต้มตะไคร้ยังใช้ล้างแผล หรือดื่มเพื่อช่วยลดอาการอักเสบของทางเดินหายใจ เช่น ไอ เจ็บคอ หรือคัดจมูก ผู้ที่มีธาตุลมกำเริบ เช่น มีอาการเวียนหัว หน้ามืด เป็นลมง่าย ตะไคร้ถือเป็นสมุนไพรที่ช่วยปรับสมดุลให้ร่างกายได้อย่างอ่อนโยน

ฟ้าทะลายโจร  (ยาขมที่ใช้ดีมานับร้อยปี)

ฟ้าทะลายโจรเป็นหนึ่งในสมุนไพรที่ได้รับการจดทะเบียนในบัญชียาหลักแห่งชาติ มีฤทธิ์เย็นและขมจัด แพทย์แผนไทยใช้เพื่อรักษาอาการไข้ เจ็บคอ และอักเสบมาช้านาน จุดเด่นของฟ้าทะลายโจรอยู่ที่สารแอนโดรกราโฟไลด์ ซึ่งมีฤทธิ์ต้านไวรัสและเสริมภูมิคุ้มกัน เป็นสมุนไพรที่เหมาะกับผู้ที่มีธาตุไฟกำเริบ เช่น ตัวร้อน ปวดหัว หรือเจ็บคอ แต่อาจไม่เหมาะกับผู้ที่มีธาตุเย็นอยู่แล้ว เช่น มือเท้าเย็น หรือเบื่ออาหาร ดังนั้น เป็นสมุนไพรที่ดี ก็ต้องใช้ให้เหมาะกับธาตุของแต่ละคนด้วย

บัวบก (สมุนไพรเย็นที่ปลอบใจและฟื้นฟูร่างกาย)

บัวบก ไม่ได้มีดีแค่ลดรอยช้ำ แต่ในมุมมองแพทย์แผนไทย บัวบกเป็นสมุนไพรที่ช่วยลดความร้อนในร่างกาย บรรเทาอาการกระสับกระส่าย นอนไม่หลับ หรือจิตใจไม่สงบได้อย่างมีประสิทธิภาพ ด้วยคุณสมบัติของการเป็นสมุนไพรฤทธิ์เย็น บัวบกยังช่วยบำรุงเลือด ลดความดัน และฟื้นฟูร่างกายหลังเจ็บป่วยได้ดี การดื่มน้ำบัวบกเป็นประจำจึงเหมาะกับผู้ที่ทำงานหนัก มีความเครียดสะสม หรือรู้สึกใจร้อน หงุดหงิดง่าย นอกจากนี้ยังช่วยลดความร้อนที่ส่งผลต่อผิวพรรณได้อีกด้วย

กระชาย (สมุนไพรบำรุงธาตุและเสริมภูมิคุ้มกัน)

กระชาย เป็นอีกหนึ่งสมุนไพรที่ถูกมองข้าม ทั้งที่ในตำรับแพทย์แผนไทยจัดว่าเป็น “ยาอายุวัฒนะ” ที่ช่วยบำรุงธาตุทั้งสี่ โดยเฉพาะธาตุดินและไฟ กระชายช่วยเพิ่มพลังงานให้ร่างกาย กระตุ้นระบบย่อยอาหาร และเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน ผู้ที่รู้สึกเหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย หรือติดเชื้อบ่อย การดื่มน้ำกระชายหรือใช้กระชายในอาหารก็อาจเป็นทางเลือกที่ช่วยฟื้นฟูร่างกายโดยไม่ต้องพึ่งวิตามินสังเคราะห์ นอกจากนี้ยังมีงานวิจัยบางส่วนที่เริ่มศึกษาฤทธิ์ของกระชายต่อไวรัส และระบบฮอร์โมนอีกด้วย

ทำไมสมุนไพรใกล้ตัวจึงถูกมองข้าม

เพราะเราอยู่กับมันมาตั้งแต่เด็ก จึงกลายเป็นเรื่องธรรมดาที่ไม่ได้นึกถึง สมุนไพรพื้นบ้านหลายชนิดไม่ได้ถูกโปรโมตในเชิงพาณิชย์มากนัก และยังมีความเข้าใจคลาดเคลื่อนว่า “ยาสมุนไพรไม่ทันสมัย” หรือ “ไม่เห็นผลเร็ว” ทั้งที่แพทย์แผนไทยเน้นการรักษาแบบค่อยเป็นค่อยไป ปรับสมดุลให้ร่างกายฟื้นตัวอย่างเป็นธรรมชาติ ไม่เร่งรัดเหมือนยาแผนปัจจุบัน จึงเป็นจุดแข็งของสมุนไพรที่เหมาะกับการดูแลเรื้อรังหรือใช้ป้องกันโรค

การใช้สมุนไพรอย่างเหมาะสม ต้องดูธาตุของร่างกาย

หลายคนอาจยังไม่รู้คือ สมุนไพรแต่ละชนิดมี “ฤทธิ์” ต่างกัน ทั้งร้อน เย็น อุ่น หรือกลาง ดังนั้นการเลือกใช้จึงต้องสัมพันธ์กับธาตุเจ้าเรือนของแต่ละคน เช่น ผู้ที่มีธาตุไฟมักร้อนง่าย ใจร้อน ควรใช้สมุนไพรฤทธิ์เย็นอย่างบัวบก ส่วนผู้ที่ขี้หนาว มือเท้าเย็น มีอาการท้องอืด ควรใช้สมุนไพรฤทธิ์ร้อนอย่างขิงหรือตะไคร้ หากใช้ไม่เหมาะสม อาจทำให้เกิดผลข้างเคียง หรือทำให้ร่างกายเสียสมดุลได้

เทคโนโลยีทางการแพทย์จะพัฒนาไปมาก แต่ภูมิปัญญาไทยยังคงมีคุณค่าเสมอ โดยเฉพาะเมื่อเรานำมาปรับใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น ดื่มน้ำสมุนไพรแทนน้ำหวาน เลือกใช้สมุนไพรสดในอาหาร หรือหัดสังเกตธาตุในร่างกายตัวเองบ้าง ก็อาจช่วยให้เรารู้เท่าทันสุขภาพก่อนเจ็บป่วย และฟื้นฟูตัวเองได้ด้วยวิธีที่ไม่ต้องพึ่งยาเสมอไป การหันกลับมาเห็นค่าของสมุนไพรใกล้ตัว อาจเป็นจุดเริ่มต้นของสุขภาพที่สมดุลในแบบที่เราลืมไปแล้วว่าคนรุ่นก่อนเคยใช้ได้ผลจริง

เขียน/เรียบเรียง โดย: ClinicInsights.asia