ดูแลร่างกายหลังคลอดแบบแพทย์แผนจีน

ช่วงหลังคลอด เป็นระยะเวลาสำคัญที่ผู้หญิงต้องให้ความใส่ใจเป็นพิเศษ เพราะเป็นช่วงที่ร่างกายอ่อนแอ ต้องฟื้นฟูทั้งพลังงาน เลือด และอวัยวะภายในให้กลับคืนสู่สมดุล ศาสตร์การแพทย์แผนจีนมีแนวทางการดูแลหลังคลอดมายาวนาน โดยเน้นความเข้าใจเรื่องพลัง หยิน–หยาง การไหลเวียนของ ชี่ (Qi) และ เลือด (Xue) เพื่อให้คุณแม่แข็งแรง พร้อมเลี้ยงลูกและใช้ชีวิตอย่างสมบูรณ์

แนวคิดพื้นฐานของแพทย์แผนจีนเกี่ยวกับหลังคลอด

แพทย์แผนจีน การคลอดลูกเปรียบเสมือนการใช้พลังชีวิตครั้งใหญ่ เพราะร่างกายสูญเสียเลือดและพลังชี่ไปมาก หากไม่ฟื้นฟูอย่างถูกต้องอาจทำให้เกิดอาการต่าง ๆ เช่น อ่อนเพลีย หนาวง่าย ปวดเมื่อยเรื้อรัง หรือมีปัญหาน้ำนมไม่พอ

หลักการดูแลจึงเน้นไปที่

• บำรุงเลือด เพราะเลือดเป็นรากฐานของการฟื้นตัวและการสร้างน้ำนม
• เสริมชี่ เพื่อให้ร่างกายมีกำลังและระบบย่อยทำงานปกติ
• ปรับสมดุลหยิน–หยาง ให้การทำงานของอวัยวะภายในกลับมาสอดคล้องกัน

อาหารบำรุงหลังคลอด

อาหารเป็นการฟื้นฟูหลังคลอดตามแนวคิดจีน

• อาหารอุ่นร่างกาย เช่น ซุปไก่ตุ๋นขิง อินทผลัม พุทราแดง เชื่อว่าช่วยบำรุงเลือดและกระตุ้นการไหลเวียน
• สมุนไพรจีน เช่น ตังกุย (บำรุงเลือด), โสม (เพิ่มพลัง), เก๋ากี้ (บำรุงสายตาและตับ) มักนำมาต้มรวมในซุป
• เลี่ยงอาหารเย็นจัดหรือดิบ เพราะเชื่อว่าจะทำให้เลือดไหลเวียนติดขัดและทำให้หนาวง่าย
• การดื่มน้ำอุ่น แทนน้ำเย็นหรือน้ำแข็ง เพื่อรักษาความอบอุ่นในระบบย่อยและมดลูก

การฝังเข็มและรมยา

แพทย์แผนจีนมักใช้ การฝังเข็ม เพื่อช่วยให้เลือดและชี่ไหลเวียนดีขึ้น ลดอาการปวดหลัง ปวดเอว และกระตุ้นการสร้างน้ำนม

• จุดที่นิยมใช้ เช่น จุดเสี่ยวไห่ จุดซานอินเจียว และจุดกวนหยวน

การรมยา (Moxibustion) ใช้ความร้อนจากสมุนไพร “โกฐจุฬาลัมพา” เผาอังบริเวณหน้าท้องหรือหลัง เพื่อกระตุ้นการฟื้นตัวและขับความเย็นออกจากร่างกาย

การพักผ่อนและการฟื้นฟูจิตใจ

แพทย์แผนจีนให้ความสำคัญกับการพักผ่อนหลังคลอด โดยเชื่อว่าช่วงนี้ควรหลีกเลี่ยงการออกแรงมากเกินไป รวมถึงการเผชิญลมเย็นหรืออาบน้ำเย็น เพราะอาจทำให้พลังหยางพร่องและเกิดอาการเจ็บป่วย ด้านจิตใจ การดูแลอารมณ์มีความสำคัญมาก เพราะความเครียดหรือความเศร้าอาจส่งผลให้ตับติดขัด เลือดไม่ไหลเวียนดี และทำให้น้ำนมไหลน้อย

การนวดและหัตถบำบัด

การนวดหลังคลอด ตามแนวทางแพทย์แผนจีนช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของเลือดและชี่ ลดอาการปวดเมื่อย และช่วยให้กล้ามเนื้อที่ยืดขยายระหว่างการตั้งครรภ์กลับสู่ภาวะปกติ การประคบสมุนไพรอุ่นก็เป็นอีกหนึ่งวิธีที่นิยมใช้

ความเหมาะสมและข้อควรระวัง

แนวทางเหล่านี้จะเป็นประโยชน์ แต่ก็ควรคำนึงถึงข้อจำกัด

• คุณแม่ที่มีภาวะแทรกซ้อน เช่น ติดเชื้อหรือมีแผลผ่าตัด ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้สมุนไพรหรือฝังเข็ม
• สมุนไพรบางชนิดอาจมีผลต่อทารกหากให้นม จึงต้องเลือกใช้ภายใต้คำแนะนำของแพทย์
• ไม่ควรพึ่งการแพทย์ทางเลือกเพียงอย่างเดียว หากมีอาการผิดปกติควรเข้ารับการตรวจจากแพทย์แผนปัจจุบันควบคู่ไปด้วย

การดูแลร่างกายหลังคลอดตามศาสตร์แพทย์แผนจีนไม่ใช่เพียงการบำรุงร่างกาย แต่คือการสร้างสมดุลใหม่ให้ทั้งร่างกายและจิตใจ ผ่านอาหาร องค์ความรู้สมุนไพร การฝังเข็ม การรมยา และการพักผ่อนอย่างเหมาะสม หากผสมผสานกับการแพทย์ปัจจุบันอย่างรอบคอบ ก็สามารถช่วยให้คุณแม่ฟื้นตัวเร็วขึ้น แข็งแรงขึ้น และพร้อมสำหรับบทบาทใหม่ในการดูแลลูกน้อยได้อย่างมีความสุข

เขียน/เรียบเรียง โดย: ClinicInsights.asia